Om marknadsreguleringa

Formålet er å

  • stabilisere prisane for jordbruksråvarer og medverke til nokolunde lik pris over heile landet 
  • sikre avsetning for råvareprodusentane 
  • sikre forsyningar i alle forbruksområda til ein nokolunde lik pris

Verkemiddel

Marknadsreguleringa inneheld av avsetningstiltak, faglege tiltak og opplysningsarbeid. 

Avsetningstiltak er tiltak som vert sette i verk for å regulere tilførselen av råvarer for å sikre marknadsbalanse. Døme på dette er fryselagring av kjøt, priskompensasjon ved skiljeverksemd av egg, overlagring eller nedskriving av korn, prisnedskriving av mjølk til fôr, reguleringslagring av smør, kvitost, geitost og skummamjølkpulver. I tillegg har ein nokre tiltak som skal hindre at vara vert produsert, som redusert verpeperiode. 

Faglege tiltak og opplysningsarbeid er knytt til førebyggjande og meir langsiktige tiltak. Faglege tiltak vert retta i hovudsak mot produsentane og industrien. Faglege tiltak kan til dømes vere knytte til rettleiing av produsentar, forsøksverksemd eller forsking. Avlsarbeid er også eit fagleg tiltak som får stønad gjennom omsetningsavgift. Opplysningsarbeid vert drive gjennom opplysningskontora og Stiftinga Norsk Mat. Dei skal auke kunnskapen til forbrukarane om produkta og drive merkenøytral informasjonsverksemd. 

Produsentar av jordbruksråvarer betaler ei omsetningsavgift. Avgifta vert normalt trekt gjennom oppgjeret med fyrstehandskjøpar av råvarene. Omsetningsavgifta finansierer avsetningstiltak, faglege tiltak og opplysningsarbeid som del av marknadsreguleringa.

Roller og ansvar

Marknadsreguleringa involverer fleire aktørar. 

Omsetningsrådet

Omsetningsrådet er eit offentleg, partssamansett forvaltningsorgan. Rådet har eit hovudansvar for marknadsbalanseringa av jordbruksvarer. Omsetningsrådet forvaltar midlar frå omsetningsavgifta, overproduksjonsavgifta på mjølk, standardisert erstatning for fjørfe og svin, og dessutan midlar frå jordbruksavtala.

Omsetningsrådet si oppgåve er å

  • administrere marknadsregulerande tiltak 
  • føre tilsyn med at marknadsregulatorane følgjer opp vedtak frå Omsetningsrådet
  • krevje inn omsetningsavgift, og føre kontroll med innbetaling frå råvareprodusentane
  • fremme faglege tiltak og opplysningsarbeid med bruk av midlar frå omsetningsavgiftene (tiltaka skal vere retta mot produsent, handel og industri eller forbruker)
  • administrere andre tilskotsordningar over statsbudsjettet på vegner av Landbruks- og matdepartementet, som til dømes i hagebrukssektoren 

Les meir om Omsetningsrådet

Marknadsregulatorar 

Landbrukssamvirka har rolla som marknadsregulator for alle hovudproduksjonane i Noreg, med unntak av grøntsektoren og fjørfekjøt. Ein annan måte å seie det på, er at landbrukssamvirka har den utøvande rolla i marknadsreguleringa. Tine er marknadsregulator for mjølk, Nortura for kjøt og egg og Felleskjøpet Agri for korn.

Landbrukssamvirka utfører denne oppgåva med sikte på å balansere marknaden slik at bøndene oppnår dei målprisane som staten og jordbruksorganisasjonane har vorte samde om i jordbruksavtala. I nokre produksjonar vert ikkje målpris avtalt, men marknadsregulator fastset ein planlagd gjennomsnittleg engrospris som skal tene som rettesnor for prisfastsetjing.

Marknadsregulatorane har tre nøkkelforpliktingar: 

  • Mottaksplikt. Mottaksplikta inneber at marknadsregulatorane er forplikta til å kjøpe produkt frå dei som produserer råvarer. På denne måten er alle produsentane garanterte å få levere råvarene sine.
  • Forsyningsplikt. Forsyningsplikta inneber at marknadsregulatorane er forplikta til å forsyne andre industriaktørar med jordbruksråvarer etter nærare definerte vilkår.
  • Informasjonsplikt. Informasjonsplikta inneber at marknadsregulatorane er forplikta til å gi alle marknadsaktørar lik tilgang på informasjon om aktivitetar dei utfører i kraft av reguleringsansvaret. 

Marknadsregulator har rett til å setje i verk avsetningstiltak. Dette skal skje i samsvar med regelverket som er fastsett og vert forvalta av Omsetningsrådet. Meir om avsetningstiltak under kvar enkelt sektor.

Les meir om markedsregulatorer

Landbruksdirektoratet

Landbruksdirektoratet er sekretariat for Omsetningsrådet. Landbruksdirektoratet gjer mellom anna saksførebuingar til rådet, gjer dei faglege innstillingane sine, set i verk Omsetningsrådet sine vedtak og krev inn og administrerer omsetningsavgifta.

Landbruks- og matdepartementet

Landbruks- og matdepartementet (LMD) fastset omsetningsavgifta, eventuell maksavgift, utnemner medlemmer til Omsetningsrådet og gir føringar på Omsetningsrådet sine vedtak rundt pliktene.